شب ادراری یک مشکل پنهان
پنهانکاری درباره ی این موضوع، مشکل را برای کودکان و والدین پیچیده تر میکند. دکتر بنت معتقد است: "نود درصد کودکان فکر میکنند که آنها تنها بچه ی دنیا هستند که رختخواب خود را خیس کرده اند، و این فکرباعث میشود که احساس بدتری داشته باشند."
با این همه کودکان مبتلا به شب ادراری بچه هایی با احساس عمیق تنهایی بوده وهستند. بدست آوردن کنترل مثانه در کودکان مختلف در سنین متفاوتی اتفاق میافتد. از 5 تا 7 میلیون کودک که اکثر شبها دچار شب ادراری هستند، می شود گفت که پسرها 2 برابر بیشتر از دخترها رختخوابشان را خیس می کنند. .بعد از 5 سالگی، شب ادراری در حدود 15 درصد از بچه ها ادامه می یابد. و تاسن 10 سالگی 95 درصد از بچه ها خشک از خواب برمیخیزند .
رختخواب خیس احساس ناخوشایندی را در همه جا می پراکند . گاهی اوقات پدرو مادرهای ناامید و خسته به این نتیجه میرسند که کودک از سر تنبلی رختخوابش را خیس میکند و کودک نگران و مستاصل می اندیشد که حتماً مشکلی داردمخصوصا وقتی اذیت و آزار خواهر وبرادرشان هم سوهان روحشان شود .ترس از خیس کردن رختخواب در جمع دوستان منجر به برخی رفتارهای اجتماعی ناشیانه شده و آنها را دست و پاچلفتی نشان می دهد.
باید به این نکته توجه کرد که همان طور که زمان راه افتادن و حرف زدن کودکان متفاوت است، روند بالا رفتن ظرفیت مثانه و قدرت کنترلی آن نیز متفاوت خواهد بود .
در دوران شیرخوارگی، کودکان کنترلی بر دفع ادرار ندارند و به محض پر شدن مثانه، گیرنده های جدار مثانه تحریک می شود و عمل دفع صورت می گیرد. اما با بزرگ تر شدن کودک و رسیدن به سن حدود ۱ تا ۲ سالگی، او متوجه پرشدن مثانه خود می شود و این توانایی را دارد که تخلیه آن را به تعویق بیندازد.
معمولاً کودکان ۲ ساله قادرند در طول روز ادرارشان را کنترل کنند اما توانایی کنترل شبانه آن را ندارند؛ در مقطع ۴ تا ۵ سالگی، مراکز عصبی مغز قادر است انقباضات مثانه را در خواب هم کنترل کند. اما بعضی مواقع کودکان در سنین بالاتر دچار شب ادراری می شوند.
باید به این نکته توجه کرد که همان طور که زمان راه افتادن و حرف زدن کودکان متفاوت است، روند بالا رفتن ظرفیت مثانه و قدرت کنترلی آن نیز متفاوت خواهد بود.
درباره دلایل وراه های درمان این اختلال با یکی از کارشناسان گفت وگویی کردیم که توجه شما را به آن جلب می کنیم.
وقتی می گوییم کودکی شب ادرار است که وی از ۵ سالگی به بعد حداقل دوبار در هفته و به مدت ۳ ماه پیاپی بستر خود را خیس کند.
کارشناسان به والدین و خانواده ها سفارش می کنند که کودک را در هیچ سنی به علت شب ادراری توبیخ نکنند، چون خود او از این موضوع ناراحت است.
دکتر علیرضا اکرامی نژاد با تاکید بر این موضوع می افزاید: توبیخ کردن کودک نه تنها کمکی به این موضوع نمی کند بلکه موجب افزایش مشکلات احساسی و روانی نیز می شود.
اما این امر به معنای نادیده گرفتن شب ادراری کودک هم نیست. وی می گوید: آمار شیوع اختلال در کودکان ۴ ساله، ۲۵ درصد، در کودکان ۵ ساله ۱۵ درصد، در سن بلوغ ۴ درصد و در بزرگسالان یک درصد است. شیوع آن در پسرها نیز نسبت به دختران ۲ برابر است و عوارض این اختلال باعث می شود که اعتماد به نفس کودک کاهش یابد.
اما امروزه اطلاعات زیادی درباره شب ادراری و راه های درمان آن وجود دارد. سوالی که پیش می آید این است که دلایل شب ادراری چیست و راه های درمان کدام است؟ علت های مختلفی برای آن عنوان شده است که از جمله آن علل فیزیولوژیک است.
آناتومی بدن، نقش عمده ای در شب ادراری کودک دارد. مواردی از قبیل کوچک بودن مثانه، ضعف ماهیچه های نگه دارنده، عفونت دستگاه ادراری، دیابت قندی، دیابت بی مزه، اختلالات خواب، حملات صرع، خواب گردی و انسداد در مسیر لوله های ادراری در بروز این مشکل نقش دارد.
مشکلات احساسی و عاطفی نیز از دیگر دلایل شب ادراری محسوب می شود. کودکانی که به درستی استفاده از دست شویی را آموخته اند گاهی به دلیل مسائل و مشکلات عاطفی بستر خود را خیس می کنند البته این مسئله فقط شامل ۲۰ درصد مبتلایان به شب ادراری می شود و بعید به نظر می رسد مشکل کودکی که دائم شب ادراری دارد، صرفا عاطفی باشد.
رفتار درمانی و شرطی سازی با استفاده از زنگ و تشکچه موثرترین روش درمان کنترل بی اختیاری ادراری است.
وی ادامه می دهد: بسیاری از کودکان به این دلیل رختخوابشان را خیس می کنند که در زمان خواب علامت هایی را که مثانه پر به مغز می فرستد درک نمی کنند.
بنابراین نمی توانند با این علامت ها از خواب بیدار شوند. مسئله نوع خواب وعمق خواب معمولاً ارثی است. با این حال پزشک برای تشخیص دقیق بیماری کشت کامل ادرار، رادیوگرافی از مثانه و مجاری ادراری و در صورت لزوم بررسی قند خون را تجویز می کند.
وی گفت: روش های درمانی که برای شب ادراری مفید است، عبارت است از مداخله های دارویی و رفتاری. گام نخست و مهم در مرحله درمانی مرور آموزش های ارائه شده به کودک است. اگر اقدامی برای آموزش انجام نشده است، باید والدین را در این زمینه راهنمایی کرد. همچنین محدودسازی مصرف مایعات قبل از خواب و بیدار کردن شبانه کودک برای دفع ادرار مفید است.
برخی معتقدند که شب ادراری یک بخش اجتناب ناپذیر از رشد کودک می باشد ولی نباید تبدیل به یک آسیب روانی شود. اولین قدم برای مقابله با این مشکل متداول کودکی درک علل آن می باشد .
چه زمانی واقعاً باید نگران آن شد؟ چه زمانی شب ادراری نگران کننده می شود؟!!
شب ادراری ناشی از مشکلات پزشکی واقعا نادر می باشد؛ طبق اشاره های دکتر بِنِت کمتر از سه درصد موارد شب ادراری، ناشی از مشکلات پزشکی است. عفونتهای دستگاه ادراری ،بدخوابی عصبی ،دیابت ،ناهنجاریهای ستون فقرات و دفرمگیهای ناهنجاریهای مثانه یا لوله ی ادرار همگی قابل ذکراند توجه اند اماممکن است زیاد نگران کننده نباشند .
بنت میگوید:"علل پزشکی شب ادراری به سادگی صحبت با کودک و پدر و مادرش، امتحان کردن معاینه و آزمایش ادرار، همواره قابل کشف نیستند." وی تاکید میکند: "برای اکثریت عمده ی کودکانی که شبها خود را خیس می کنند هیچ مشکل پزشکی وجود ندارد."
احتمال وجود دلایل پزشکی درکودکانی که کنترل مثانه شان را در طول شب بدست می آورند، ولی پس از مدتی دوباره به شب ادراری دچار میشوند، کمی بیشتر است . اما فشارهای روانی ( مانند طلاق یا تولد یک خواهر و برادر جدید ) علت معمول تری است.
متخصصین اطفال،معمولاً تا سن 6 سالگی شب ادراری کودک را جدی نمیدانند.به طور عادی، از این سن به بعد شب ادراری کودکان قطع میشود، مثلاً همانطور که دکتر بِنِت میگوید 12% از بچه های دارای شب ادراری در سن شش سالگی اند و مشکل زمانی جدی آغاز میشود که کودک یا والدین واقعا فکر کنند که این مساله خیلی مهم است.
راه حل هایی برای کنترل شب ادراری
عقیده بر این است که ۸۰ درصد شب ادراری ها به علت مشکلاتی نظیر گنجایش ناکافی مثانه یا نوع و عمق خواب ایجاد می شود. ابتدا باید بکوشید که مشکل مثانه را حل کنید.
البته این اقدام زمانی نتیجه بخش است که پزشک عفونت ادراری را رد کرده باشد. راه حل های پیشنهادی به قرار زیر است:
برای کودک توضیح دهید که یکی از علت هایی که رختخوابش را خیس می کند گنجایش کم مثانه اش برای نگه داری ادرار است. شکل مثانه را بکشید و برای او توضیح دهید که مثانه چیست و چه نقشی در بدن دارد.
به کودک اطمینان دهید که می تواند با تمرین، گنجایش مثانه اش را زیاد کند. به او اطمینان دهید، در اثر تداوم در تمرین، موفق خواهد شد.
اگر شما یا عضو دیگری از خانواده در کودکی دچار شب ادراری بوده اید، این مطلب را برای کودکتان بگویید. این که کودک بداند فرد مورد علاقه او نیز در کودکی این مشکل را داشته است، به او کمک می کند که با این مسئله بهتر کنار بیاید و کمتر احساس ناراحتی کند.
کودک را تشویق کنید که در طول روز مایعات بیشتری بنوشد و در شب از مایعات کمتری استفاده کند.
بسیاری از متخصصان تغذیه کودک، حذف کردن کافئین، شکلات و ادویه را از برنامه غذایی کودکی که به شب ادراری مبتلاست، توصیه می کنند. وقتی کودک به توالت می رود، به او بیاموزید که چگونه ادرار کردن را شروع و تمام کند، بدین معنا که برروند دفع ادرار کنترل داشته باشد تا اسفنگترها قوی شود.
تشک او را با رویه ضد آب بپوشانید و دراتاق از خوشبوکننده استفاده کنید تا اگر کودک دچار شب ادراری شد، بوی بد باعث آزار بیشتر او نشود.
چند ساعت پس از آن که کودک خوابید او را بیدار کنید تا به دستشویی برود.
یکی از معروف ترین درمان‌های شب ادراری زنگ اخبار است. روش کار این زنگ اخبارها بسیار جالب است. این زنگ‌ها در همان مراحل ابتدایی، خیس شدن جای کودک را احساس می کنند و با زنگی که به صدا درمی آورند، کودک را در همان ابتدای خیس کردن بیدار می کنند. به این ترتیب، کودک از خواب بیدار شده و جلوی ادامه کار را می گیرد. زمانی که این کار برای چند روز تا چند هفته تکرار شود، به تدریج کودک با زمان پرشدن مثانه‌اش آشنا می شود و یاد می گیرد که بلافاصله پس از احساس پرشدگی مثانه، از خواب بیدار شود و به طور ارادی اقدام به دفع ادرار کند. این روش معمولا بسیار موفق عمل می کند و اگر دو تا سه ماه به طور مداوم استفاده شود، در حدود 70 درصد از کودکان، به نتیجه می رسند. متأسفانه هزینه این زنگ اخبارها اندکی گران است و گاهی به حدود 50 هزار تومان یا حتی بیشتر هم می رسد. انواع مختلفی از این زنگ اخبارها وجود دارد.
اگر زنگ‌ها جواب ندادند
در صورتی که تمام روش‌های فوق بی نتیجه بمانند، پزشکان در مرحله بعد، دست به دامان داروها خواهند شد. شاید برای شما جالب باشد اما داروهایی که برای درمان این کودکان به کار گرفته می شوند، چندان داروهای غریبه‌ای نیستند.
و در آخر نکات کلیدی برای والدین :
* به کودک خود اطمینان خاطر دهید که این مشکل برای سن او طبیعی است و گناه و تقصیری بر گردن او نیست. به کودک بفهمانید که او این کار را از عمد انجام نمی دهد و بنابراین نباید نگران و ناراحت باشد.
* از تنبیه یا سرزنش کردن این کودکان به شدت خودداری کنید. سعی کنید، بچه‌های دیگر خانواده از اینکه کودک شما شب ها جایش را خیس می کند با اطلاع نشوند. مراقب باشید که دیگر اعضای خانواده کودک را به علت این مشکل مسخره نکنند.
* اجازه ندهید طی یکی دو ساعت مانده به زمان خواب کودک مقدار زیادی مایعات بنوشد.
* کودکتان را کمک کنید که بلافاصله قبل از خواب به دست شویی برود و ادرار کند (هر چند ممکن است مقدار آن کم باشد.)
* روی تختخواب کودک (و در اصل روی تشک او) را با یک پوشش پلاستیکی بسیار نرم و ظریف بپوشانید و برای اینکه کودک ناراحت نشود، روی آن یک ملافه بکشید. با این حساب در هنگام وقوع شب‌ادراری، شما فقط مجبور می شوید که یک ملافه و یک پوشش پلاستیکی نازک را عوض کنید نه کل تشک کودک را.
* اجازه بدهید در زمان تعویض کردن ملافه و رختخواب‌های خیس شده، کودک هم به شما کمک کند.
* با کودک تمرین کنید که طی خواب، هر دو تا سه ساعت یک بار بیدار شود، به دست شویی برود و مثانه خود را تخلیه کند.
* با راهنمایی یک پزشک متخصص اطفال، تمرین‌های تقویت کننده عضلات مثانه را به کودک خود یاد بدهید.
